Filosoof Kohei Saito, ‘Systeembreuk’

In De Morgen van 2 maart 2024 interviewt Peter Giesen de jonge Japanse filosoof Kohei Saito (°1987): Ook zonder SUV kun je gelukkig zijn. Deze zelfverklaarde marxistische denker houdt in zijn recent vertaalde bestseller Systeembreuk een pleidooi om het over een andere boeg te gooien. In de economie en in onze omgang met elkaar.

De analyse van Kohei Saito van onze kapitalistische wereld in volle klimaatcrisis is scherp op de snee, ook voor wie nu zijn levensstijl al aan het aanpassen is: investeren in biologische producten, vergroening, elektrische auto’s enz.

“Binnen de bestaande samenleving is groene groei een aantrekkelijke strategie. Maar ik geloof dat kapitalisme fundamenteel onverenigbaar is met de grenzen van de planeet, omdat het altijd gepaard gaat met verspillende productie en consumptie.”

“Burgers in rijke landen zijn blind voor de schade die ze met hun manier van leven veroorzaken in de rest van de wereld, schrijft ­Saito. Hij refereert aan wat de Amerikaanse demograaf Paul Ehrlich ‘de Nederlandse misvatting’ noemde. We feliciteren onszelf met schone lucht en goede sociale wetten, maar hebben vervuilende industrieën naar China geëxporteerd en dragen T-shirts die onder erbarmelijke omstandigheden in Bangladesh zijn geproduceerd. Zo wordt het mondiale ­Zuiden (Afrika, Azië, Latijns-Amerika) geëxploiteerd als bron van grondstoffen en goedkope arbeid.”

“Je kunt een Tesla kopen en zelfs nog een grotere Tesla, en dan ben je duurzaam bezig. Dat klinkt heel goed. Maar het probleem is dat je ook voor Tesla’s veel energie en grondstoffen nodig hebt. Ik maak me zorgen dat de ongelijkheid daardoor zal toenemen. Sommige mensen in het Westen worden rijker door het groene kapitalisme, bijvoorbeeld door elektrische auto’s te maken. Daarvoor worden in het mondiale Zuiden lithium, kobalt en andere grondstoffen gewonnen, met alle schade aan de natuur van dien. Daar is de Nederlandse misvatting weer: onze lucht wordt schoner, de kosten zijn voor anderen.”

“Het kapitalisme creëert kunstmatige schaarste, aldus Saito, door het creëren van statussymbolen. Een duur Rolex-horloge heeft dezelfde gebruikswaarde als een plastic Casio van een paar euro. Maar de Rolex is begerenswaardig, omdat hij duur is en slechts voor weinigen is weggelegd. Zo ontstaat een grenzeloze concurrentie die de mens opjaagt in een zucht naar het nieuwste van het nieuwste, een wereld waarin mensen in de rij staan voor een iPhone 15 die niet wezenlijk beter is dan de iPhone 14.”

Volgens Kohei Saito is de oplossing ‘degrowth’, economische krimp. “Dat betekent het einde van het kapitalisme, een systeem dat oneindige groei nodig heeft om zichzelf in stand te houden.”

  • Invoering van een maximuminkomen.
  • Bedrijven moeten coöperaties worden bestuurd door de werknemers.
  • “Publieke voorzieningen als water, energie, huisvesting, gezondheidszorg en onderwijs moeten op democratische wijze worden beheerd.”
  • Kleinere auto’s, gratis openbaar vervoer.
  • Privé-vliegtuigen en cruises schaf je beter af.

Die andere economie veronderstelt ook een ander mensbeeld en een andere kijk op onze relatie met anderen.

“Er is een wereld mogelijk die meer bevrediging biedt, aldus Saito, met meer tijd om van de natuur te genieten, te koken, te sporten, gitaar te spelen of een goed gesprek met vrienden te voeren.”

“Ik denk dat Rutger Bregman in De meeste mensen deugen heeft laten zien dat mensen niet noodzakelijkerwijs egoïstisch zijn. Veel mensen geloven dat zij zich egoïstisch moeten gedragen omdat anderen ook egoïstisch zijn. Zo krijg je een geatomiseerde samenleving. En het neoliberalisme rechtvaardigt dat.
Maar ik geloof niet dat mensen noodzakelijkerwijze door groei worden gedreven, en een fetisj maken van competitie en het verslaan van anderen. Ze kunnen hun tijd en energie ook gebruiken om anderen te helpen. Dat kan heel bevredigend zijn. Maar deze dimensie van het bestaan is gemarginaliseerd. Als we weer vertrouwen krijgen in elkaar, in wederzijdse hulp, zal de neoliberale homo economicus een mythe blijken.”

Ik reserveerde alvast zijn boek in de plaatselijke bibliotheek.